تصفيه خانه آب رودخانه
آبرساني به چغازنبيل يكي از شگفتيهاي اين معبد است. رود دز از نزديكي چغازنبيل ميگذرد ولي به دليل اينكه اين رود سطح دشت را فرسايش داده و بستر رودخانه در سطح پايينتري از سطح دشت است - در برخي مكانها 60 متر پايين تر - امكان استفاده از آب اين رود براي اهالي منطقه نبوده است .بنابراين شاه ايلامي اونتاش ناپيريشا دستور به ساخت كانالي به طول 45 كيلومتر ميدهد تا آب رود كرخه را كه هم سطح زمين چغازنبيل بوده، به چغازنبيل برسانند. اين آب پس از اينكه از هفت تپه عبور ميكند به چغازنبيل ميرسد ولي به دليل اينكه آب كرخه پس از گذر از دشت خوزستان گل آلود است آب را در حوضچه هاي ته نشيني بزرگ و كوچكي ميريخته اند و با گذر از تنبوشه ها و استفاده از قوانين منسوب به فيثاغورث ، تصفيه كرده و گل آنرا جدا ميكردند! شايد اين يكي از قديمي ترين تصفيه خانه هاي آب جهان باشد.
معماري زيگورات
چهار گوشه اين بناي عظيم درست در جهت يكي از جهات چهارگانه جغرافيايي بنا شده اند و اين نشان ميدهد آنها شمال جنوب شرق و غرب را به خوبي ميشناخته اند.طبقه اول 105 متر در 105 متر است و يك متر از سطح زمين بالاتر است و ديوارهايش سه متر عرض دارد.طبقه دوم 8متر ارتفاع ودر حدود 16 متر عرض دارد.در نماي شمال شرقي و شمال غربي وروديهايي بوده است كه با پله به آنها راه داشته است .اين طبقه اتاقهايي داشته كه در ارتفاع 6 متري آنها ، طاقهايي به عرض 2.10 و طول حدودي 8 تا 10 متر روي آنها را پوشيده بودند.اتاقهاي طبقه اول با ورودي هاي طاق داري به ارتفاع 4 متر به هم راه داشته اند ولي اتاقهاي طبقه دوم از هم مستقل هستند و هر اتاق تنها از طريق پلكان خود قابل دسترسي است.اين بنا توسط ميليونها خشت و هزاران آجر ساخته شده است كه حدود 5000 آجر آن نوشته دارد.اكثر آنها متن واحدي دارند.آجرها توسط مهر مكتوب نشده اند و هركدام جداگانه با دست نوشته شده اند و اين نشان ميدهد ايلاميها از خط براي تزيين استفاده كرده اند. از اينگونه آجرها در بوشهر نيز ديده ايم . در سال 1876 صدها آجر مكتوب توسط هيات حفار پروسي از دل خاك بيرون آمده است و اكنون در موزه هاي مختلف جهان قرار دارد.
در شمال غربي سه معبد ديگر به نامهاي معبد ايشمكرب ،اوبان و الهه كيريرشا وجود دارد كه هر كدام حياط ،نيايشگاه،اتاق وانبار دارند. همه اين معابد از خشت خام ساخته شده اند و قسمتهايي از آنها آجركاري شده است و اين آجرها نيز نوشته دارند .
منبع: هزاره هاي گمشده - دكتر پرويز رجبي و چغازنبيل گيرشمن